برسی تغییرات مکانی برخی خصوصیات شیمیایی خاک و ارتباط آن با شدت فرسایش آبی در حوزه ی آبخیز قوشه چای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و زمین آمار

چکیده: خصوصیات خاک متغیرهای پیوسته ای هستند که در مقیاس های کوچک تا بزرگ دارای تغییرات مکانی و زمانی می باشند. امروزه استفاده از فناوری های نوین نظیر زمین آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) به منظور تهیه ی نقشه ی خصوصیات خاک و تغییرپذیری مکانی آن کمک زیادی در مدیریت بهینه منابع خاک و حفاظت از آن در مقابل فرسایش می کند. علی رغم این موضوع، اطلاعات اندکی در این زمینه در خاک های استان اردبیل وجود دارد. بنابرین این مطالعه با اهداف: 1) بررسی تغییرپذیری مکانی خصوصیات شیمیایی خاک و تهیه نقشه ی آنها با استفاده از تکنیک های زمین آمار و سیستم اطلاعات جغرافیایی و 2) براورد شدت فرسایش آبی با استفاده از مدل epm در حوزه ی آبخیز قوشه چای انجام گرفت. بدین منظور 100 نقطه ی مطالعاتی انتخاب و نمونه برداری از آنها انجام گرفت. نمونه ها هوا خشک شده و خصوصیات معمولی آنها نظیر بافت، ph، ماده آلی، هدایت الکتریکی، غلظت املاح محلول، آهک کل خاک، غلظت کلسیم و منیزیم خاک، و نسبت سدیم جذب سطحی شده، توسط روش های متداول اندازه گیری شدند. مقادیر بدست آمده به محیط نرم افزار arcgis منتقل شده و درون یابی نقاط به دو روش کریجینگ و idw انجام گرفت. سپس با تقسیم بندی حوزه ی آبخیز مورد نظر به 13 زیر حوزه مقادیر متوسط هر پارامتر برای هر زیر حوزه بدست آمد. در مرحله ی دوم با استفاده از مدل epmو در محیط نرم افزار arcgis نقشه ی شدت فرسایش آبی و فرسایش ویژه سالانه تهیه شد و مقادیر متوسط فرسایش ویژه سالانه برای هر زیر حوزه بدست آمد و در مرحله ی آخر ارتباط بین فرسایش ویژه سالانه و هریک از پارامترها با دو روش گام به گام و بکوارد برای هر زیر حوزه بدست آمد. نقشه ی فرسایش ویژه سالانه با استفاده از دو روش فوق در محیط نرم افزار arcgis تهیه شد و درصد خطای هرکدام از روش ها بدست آمد. نتایج نشان داد مقادیر بدست آمده به روش وزن دهی عکس فاصله درصد خطای کمتری دارد و نقشه ی حاصل از آن با دو روش گام به کام و بکوارد ، شباهت بیشتری به نقشه ی فرسایش ویژه سالانه حاصل از مدل epm دارند. بنابراین از این نقشه ها نیز می توان برای پیش بینی فرسایش ویژه سالانه در حوزه ی آبخیز مورد نظر استفاده کرد. بر اساس معادلات حاصل از روش وزن دهی عکس فاصله فرسایش ویژه سالانه با غلظت منیزیم، آهک کل خاک و ماده آلی خاک رابطه ی منفی دارد و با افزایش این عوامل فرسایش ویژه سالانه کاهش می یابد و با درصد ذرات سیلت، هدایت الکتریکی خاک، و نسبت سدیم جذب سطحی شده رابطه ی مثبت دارد و با افزایش این عوامل فرسایش ویژه سالانه افزایش می یابد. بر اساس معادلات حاصل از روش کریجینگ فرسایش ویژه سالانه با غلظت کلسیم، آهک کل خاک، غلظت منیزیم و درصد ذرات رس رابطه ی منفی دارد و با افزایش این عوامل فرسایش ویژه سالانه کاهش می یابد.